W latach 1980—2018 liczba miast w Polsce wzrosła z 803 do 930. W procedurze administracyjnej brakuje jednak jasnego określenia kryteriów miejskości i mierzalnych wskaźników służących do weryfikacji miejscowości starających się o status miasta. Dotyczy to w szczególności mierników identyfikujących charakter morfologii jednostek osadniczych. Głównym celem artykułu jest przedstawienie zestawu wskaźników opartych na ogólnodostępnych danych statystycznych opisujących morfologię miejscowości, które mogłyby znaleźć zastosowanie w procedurze administracyjnej w zakresie nadawania statusu miasta.
Zaproponowane wskaźniki wykorzystano w analizie morfologii miast w celu sprawdzenia ich przydatności do ilościowego opisu stopnia miejskości. W badaniu skoncentrowano się na miastach, które uzyskały prawa miejskie w latach 2000—2014, ponieważ powinny one spełniać kryteria przyjęte w procedurze administracyjnej. Wykorzystano dane dla miast za 2014 r. pochodzące z Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS.
Przeprowadzone analizy wykazały, że w przypadku miast ustanowionych w badanym okresie wskaźniki morfologii przyjmują wartości świadczące o niskim lub bardzo niskim stopniu miejskości.
nowe miasta, morfologia miasta, status miasta, kryteria miejskości
C43, R23
Drobek, W. (1996). Tryb formalny i praktyka nadawania praw miejskich w Polsce. W: S. Czaja (red.), Gospodarka, środowisko przyrodnicze, informacja (s. 211—215). Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Pokrzywna-Wrocław.
Drobek, W. (1999). Rola miast zdegradowanych w sieci osadniczej Śląska. Opole: Państwowy Instytut Naukowy — Instytut Śląski w Opolu.
Drobek, W. (2002). Polskie nowe miasta (1977—2001). W: J. Słodczyk (red.), Przemiany bazy ekonomicznej i struktury przestrzennej miasta (s. 71—84). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Dymitrow, M. (2012). The Hidden Face of Urbanity. Morphological Differentiation of Degraded and Restituted Towns in Poland in the Context of the Efficacy of the National Administrative System. Gothenburg: University of Gothenburg.
Dziewoński, K. (1956). Geografia osadnictwa i zaludnienia. Dorobek, podstawy teoretyczne, problemy badawcze. Przegląd Geograficzny, 28(4), 721—764.
GUS. (1994—2018). Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa: GUS.
Jokiel, B., Miszewska, B. (2008). Powojenne lokacje miast w Polsce i ich wpływ na proces urbanizacji. W: J. Słodczyk, M. Śmigielska (red.), Współczesne kierunki i wymiary procesów urbanizacji (s. 185—196). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Kiełczewska-Zaleska, M. (1972). Geografia osadnictwa. Warszawa: PWN.
Konecka-Szydłowska, B. (2011). Małe miasta nowo utworzone w procesie urbanizacji. W: B. Bartosiewicz, T. Marszał (red.), Przemiany przestrzeni i potencjału małych miast w wybranych regionach Polski — z perspektywy 20 lat transformacji (s. 9—25). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Konecka-Szydłowska, B. (2015). Restituted Towns and Their Socio-Economic Conditions for Development/Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju miast restytuowanych. W: R. Krzysztofik, M. Dymitrow (red.), Degraded and Restituted Towns in Poland: Origins, Development, Problems/Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problem (s. 119—138). Gothenburg: University of Gothenburg.
Konecka-Szydłowska, B., Perdał, R. (2017). Rola nowych miast w lokalnym rozwoju społeczno-gospodarczym. Wiadomości Statystyczne, (3), 28—48.
Kostrowicki, J. (1952). O funkcjach miastotwórczych i typach funkcjonalnych miast. Przegląd Geograficzny, 25(4), 12—52.
Koter, M. (1974). Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, seria II, (55), 3—16.
Koter, M. (1994). Od fizjonomii do morfogenezy i morfologii porównawczej. Podstawowe zagadnienia teoretyczne morfologii miast. W: M. Koter, J. Tkocz (red.), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce (s. 26—31). Materiały konferencyjne. Toruń-Łódź.
Krzysztofik, R. (2006). Nowe miasta w Polsce w latach 1980—2007. Geneza i mechanizmy rozwoju. Próba typologii. Sosnowiec: Uniwersytet Śląski.
Krzysztofik, R. (2007). Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Krzysztofik, R., Dymitrow, M. (red.) (2015). Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems/Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problem. Gothenburg: University of Gothenburg.
Lisowska, A., Szmytkie, R. (2014). Definicja miasta i kryteria miejskości w prawie polskim. W: K. Kuć-Czajkowska, M. Sidor (red.), Miasta, aglomeracje, metropolie w nurcie globalnych przemian (s. 17—31). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Liszewski, S., Maik, W. (2000). Wielka Encyklopedia Geografii Świata, t. 19: Osadnictwo. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Maik, W. (1992). Podstawy geografii miast. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Miszewska, B. (1997). Struktura przestrzenna Wrocławia ze szczególnym uwzględnieniem morfologii miasta (zbiór publikacji stanowiących rozprawę habilitacyjną). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku. Dokumentacja geograficzna, (39).
Słodczyk, J. (2003). Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Sokołowski, D. (1999). Zróżnicowanie zbioru małych miast i większych osiedli wiejskich w Polsce w ujęciu koncepcji kontinuum wiejsko-miejskiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Sokołowski, D. (2008). Miasta nowe i potencjalne jako główne elementy kontinuum wiejsko-miejskiego w Polsce. W: A. Jezierska-Thöle, L. Kozłowski (red.), Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego (s. 63—78). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Sokołowski, D. (2014). New towns in Poland. Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, (23), 149—160.
Szlachta, J. (1984). Kryteria nadawania praw miejskich. Miasto, (11), 18—19.
Szmytkie, R. (2003). Próba zastosowania kryterium fizjonomicznego w procedurze nadawania praw miejskich. Czasopismo Geograficzne, 74(4), 345—353.
Szmytkie, R. (2009). Miasta-zlepieńce na Śląsku Dolnym i Opolskim. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego, t. 6. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Szmytkie, R. (2014). Metody analizy morfologii i fizjonomii jednostek osadniczych. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego, t. 35. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Szmytkie, R. (2017). Application of graph theory to the morphological analysis of settlements. Quaestiones Geographicae, 36(4), 65—80.
Szmytkie, R., Krzysztofik, R. (2011). Idea miejskości w Polsce. W: B. Namyślak (red.), Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, t. 2: Zmiany funkcjonalno-przestrzenne miast i obszarów wiejskich (s. 25—39). Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego, t. 20. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Szymańska, D. (2009). Geografia osadnictwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Śleszyński, P. (2011). Oszacowanie rzeczywistej liczby ludności gmin województwa mazowieckiego z wykorzystaniem danych ZUS. Studia Demograficzne, 2(160), 35—57.
Śleszyński, P. (2013). Propozycja kompleksowej koncepcji wskaźników zagospodarowania i ładu przestrzennego, Biuletyn KPZK PAN, (252), 176—232.
Zagożdżon, A. (1970). Metody grafowe w badaniach osadniczych ze szczególnym uwzględnieniem morfologii siedlisk. Przegląd Geograficzny, 42(2), 335—348.
Zagożdżon, A. (1977). Wykorzystanie metod i technik grafowych w analizie struktur przestrzennych. W: Z. Chojnicki (red.), Metody ilościowe i modele w geografii (s. 158—169). Warszawa: PWN.
Zaniewska, H., Borcz, H., Filipiak-Niedźwiecka, I., Barek, R., Thiel, M. (2013). Małe miasta, które uzyskały prawa miejskie w latach 1989—2011. Kraków: Instytut Rozwoju Miast.
